Bốc xếp container hàng hóa tại cảng Ðình Vũ, Hải Phòng. (Ảnh TRẦN HẢI)

Tuy nhiên, "sân chơi" càng lớn rủi ro càng nhiều khi bên cạnh những cơ hội, có không ít doanh nghiệp xuất nhập khẩu của Việt Nam phải đối diện với tình trạng bị lừa đảo, dẫn đến các thiệt hại, tranh chấp không đáng có trong thương mại quốc tế.

Do đó, các cơ quan quản lý nhà nước cần tiếp tục đưa ra những khuyến cáo cho các doanh nghiệp để tránh "bẫy" lừa đảo. Ðồng thời, các doanh nghiệp cần chú trọng nâng cao kiến thức trong giao dịch quốc tế, thông tin về đối tác, tránh đặt niềm tin quá lớn vào môi giới xuất khẩu,… để từ đó không bị vướng phải những vụ việc lừa đảo, tranh chấp trong thương mại quốc tế.

Thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi

Theo thống kê của Bộ Công thương, từ cuối năm 2023 đến nay, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu của Việt Nam liên tiếp gặp phải tình trạng lừa đảo trong giao dịch thương mại quốc tế. Những vụ việc này diễn ra ở mọi thị trường, từ châu Phi, Trung Ðông, Ấn Ðộ đến các quốc gia phát triển như Mỹ, Hà Lan, Italia,… với những thủ đoạn tinh vi hơn và giá trị lừa đảo ngày càng lớn hơn, có những vụ việc lên tới hàng triệu USD.

Hầu hết, những vụ việc này đều được Ðại sứ quán, Thương vụ Việt Nam tại các nước hỗ trợ để đòi lại số hàng hóa, tiền đã mất, nhưng việc tìm lại được hàng hóa hay tiền đã bị lừa là việc rất khó khăn và tốn kém cả thời gian và tiền bạc. Do đó, trong bối cảnh hoạt động xuất khẩu của nước ta đang ngày càng được đẩy mạnh, nguy cơ doanh nghiệp trong nước bị gian lận thương mại quốc tế lại càng gia tăng.

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa trong năm 2024 đã đạt 786,29 tỷ USD (tăng 15,4% so với năm 2023); trong đó xuất khẩu đạt 405,53 tỷ USD (tăng 14,3% so với năm 2023), nhập khẩu đạt 380,76 tỷ USD (tăng 16,7% so với năm 2023).

Tuy nhiên, bên cạnh thành tích đó, những câu chuyện doanh nghiệp bị lừa đảo trong giao dịch thương mại quốc tế vẫn còn rất "nóng". Vụ việc một doanh nghiệp Việt Nam đã bị lừa đảo 71.900 USD trong một thương vụ làm ăn với bạn hàng tại Pakistan hồi tháng 8/2024 vừa qua được xem là cú "lỡ chân" trong giao dịch quốc tế.

Theo đó, doanh nghiệp lừa đảo đã mạo danh một doanh nghiệp xuất nhập khẩu thủy sản có quy mô và uy tín của Pakistan, mở tài khoản tại ngân hàng nước ngoài để ký hợp đồng xuất khẩu cho doanh nghiệp Việt Nam 1 container cá mú trị giá 81.900 USD.

Phía doanh nghiệp Việt Nam đã thanh toán trước 71.900 USD, nhưng sau đó phía doanh nghiệp Pakistan đã rút toàn bộ tiền doanh nghiệp Việt Nam chuyển mà không gửi chứng từ giao hàng, đồng thời cắt đứt liên lạc. Dù Thương vụ Việt Nam tại Pakistan đã nhanh chóng vào cuộc, song khả năng doanh nghiệp bị mất số tiền này là rất cao.

Trước đó, hồi đầu năm 2024, một doanh nghiệp Việt Nam cũng đã bị doanh nghiệp đối tác ở UAE lừa số tiền 526.257 USD. Theo đó, doanh nghiệp Việt Nam ký với đối tác UAE 3 hợp đồng mua 1.000 tấn nhựa PET, tổng trị giá 665.500 USD, thanh toán trước 526.257 USD.

Sau đó, đối tác UAE vẫn tiến hành giao 25 container hàng cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, khi mở tờ khai và nhập hàng vào kho, doanh nghiệp Việt Nam phát hiện trọng lượng hàng thực tế trong mỗi container chỉ bằng 15%-20% so với hóa đơn chứng từ.

May mắn trong sự việc này, số tiền nêu trên vẫn nằm trong tài khoản ngân hàng, nhờ có sự can thiệp, hỗ trợ từ Thương vụ Việt Nam tại UAE, đã yêu cầu ngân hàng của doanh nghiệp đối tác UAE tạm giữ số tiền giao dịch giữa hai bên để làm rõ sự việc. Vì vậy, đã giúp phía doanh nghiệp Việt Nam nhận lại đủ số tiền tạm ứng cho đối tác UAE, bảo đảm lợi ích hợp pháp cho doanh nghiệp.

Nâng cao kỹ năng, kiến thức cho doanh nghiệp

Hai vụ việc nêu trên là thí dụ điển hình của những vụ lừa đảo trong thương mại quốc tế, nhưng không phải duy nhất. Theo các chuyên gia, doanh nghiệp Việt chưa có nhiều kinh nghiệm trong phòng ngừa, đối phó nên rất dễ vướng vào các vụ việc lừa đảo, tranh chấp thương mại quốc tế.

Một báo cáo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã cho biết, mỗi năm các doanh nghiệp toàn cầu thiệt hại khoảng 5% doanh thu vì lừa đảo. Trung bình một vụ lừa đảo có trị giá khoảng 1,7 triệu USD.

Cụ thể, năm 2018 có 49% doanh nghiệp được khảo sát cho biết là nạn nhân của lừa đảo và tội phạm kinh tế, đến năm 2020 là 47% và năm 2022 là 46%. Về phân loại lừa đảo, có 43% từ bên ngoài, 31% từ nội bộ, 26% thông đồng giữa trong và ngoài doanh nghiệp.

Còn theo khảo sát của Công ty kiểm toán PwC Việt Nam, 52% doanh nghiệp Việt Nam cho biết đã từng được trải nghiệm bị lừa đảo quốc tế. Con số này cao hơn mức 46% chung của khu vực châu Á-Thái Bình Dương và mức 49% của toàn cầu.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và hội nhập thuộc VCCI, điều này cho thấy số lượng các doanh nghiệp bị lừa đảo trong giao dịch quốc tế là rất lớn, thiệt hại không nhỏ, vẫn còn tồn tại những vấn đề hạn chế, lỗ hổng trong phương thức giao dịch, cũng như biện pháp phòng ngừa, gây nên ảnh hưởng xấu tới uy tín doanh nghiệp Việt Nam. Trên thực tế, việc lừa đảo trong thương mại quốc tế không phải là vấn đề mới, nhưng tình trạng lừa đảo, tranh chấp thương mại vẫn liên tục diễn ra được xác định phần lớn do doanh nghiệp còn chủ quan không thực hiện kiểm tra kỹ thông tin về đối tác xuất khẩu, soạn thảo hợp đồng sơ hở và thiếu cam kết chặt chẽ, thậm chí quá tin tưởng vào người môi giới, phó mặc cho họ soạn thảo hợp đồng, dù thiếu nhiều điều khoản quan trọng nhưng vẫn được chấp nhận. Ngoài ra, việc sử dụng các phương thức thanh toán chưa phù hợp, chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc rà soát tính pháp lý của các hợp đồng để phát hiện ra những câu từ gài cắm đầy tính toán từ đối tác cũng đang gây bất lợi cho các doanh nghiệp. Do đó, để hạn chế những rủi ro, hành trang kiến thức, kinh nghiệm xử lý tranh chấp thương mại là yếu tố bắt buộc với các doanh nghiệp. Cần tỉnh táo, cảnh giác và có quyền nghi ngờ để tìm hiểu thật kỹ thông tin đơn hàng, đối tác trong các giao dịch thương mại quốc tế.

Theo khuyến cáo của Bộ Công thương, các doanh nghiệp phải cẩn trọng, tìm hiểu, xác minh đối tác và yêu cầu doanh nghiệp trung gian cung cấp thông tin cụ thể về đối tác; nắm vững nội dung các điều khoản của hợp đồng, đồng thời làm rõ nghĩa vụ của mỗi bên, những trường hợp miễn trừ trách nhiệm, quy định về xử lý tranh chấp, bồi thường để giảm bớt thiệt hại nếu có.

Với những hợp đồng có giá trị lớn, doanh nghiệp cần chấp nhận bỏ ra chi phí để sang tận nơi tìm hiểu đối tác, khảo sát thị trường, mở rộng quan hệ, giúp giảm rủi ro. Khi giao dịch, cần ký hợp đồng thanh toán theo hình thức thư tín dụng L/C, có đặt cọc và có thể yêu cầu mã vận đơn theo lệnh của ngân hàng. Bởi nếu ai có mã vận đơn trong tay mà chưa có lệnh của ngân hàng cũng chưa thể nhận được hàng.

Ðặc biệt, doanh nghiệp không trả trước bất kỳ khoản phí nào liên quan đến chi phí môi giới hợp đồng, phí phát hành hóa đơn, vì đây là hành vi lừa đảo phổ biến. Cùng với đó, khi phát hiện có dấu hiệu đáng ngờ, cần tìm sự hỗ trợ, tư vấn từ Ðại sứ quán và Thương vụ Việt Nam tại khu vực trước khi tiến hành các giao dịch quốc tế.

Theo Minh Dũng/ Nhân Dân

https://nhandan.vn/phong-tranh-rui-ro-trong-thuong-mai-quoc-te-post861945.html