Sản xuất tăm hương truyền thống tại hộ gia đình ở xã Quảng Phú Cầu, huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội. (Ảnh ĐĂNG ANH) 

Chuyển đổi hộ kinh doanh là một trong ba nguồn để phát triển doanh nghiệp tại Việt Nam, bên cạnh doanh nghiệp khởi nghiệp mới và doanh nghiệp mở rộng quy mô hoạt động. Việc chuyển đổi hộ kinh doanh được đánh giá là giải pháp nhanh nhất, nếu thực hiện thành công.

Tâm lý e ngại thủ tục phức tạp, phát sinh chi phí

Dù đã mở được ba năm và duy trì lượng khách ổn định nhưng bà Phạm Thanh Hoa, chủ cửa hàng cà-phê và đồ ăn nhanh tại địa chỉ C3 Hoàng Ngọc Phách (phường Láng Hạ, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội) vẫn chưa có nhu cầu thành lập doanh nghiệp. Theo bà Hoa, nếu chuyển đổi thành doanh nghiệp sẽ phải tuyển thêm nhân viên làm sổ sách kế toán và tuân thủ nhiều quy định khác về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp như đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động, phát sinh thêm thuế mới… khiến chi phí hoạt động tăng lên.

Tương tự, bà Nguyễn Thị Hoa, chủ một cửa hàng tạp hóa lớn tại phố Quang Trung, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội, đang duy trì mô hình hộ kinh doanh theo hình thức nộp thuế khoán và không có ý định chuyển thành doanh nghiệp. Là hộ kinh doanh gia đình, bà trực tiếp quản lý việc nhập hàng, tính toán sổ sách giấy tờ và thuê nhân viên phụ trách việc bán hàng tại chỗ cũng như giao hàng tận nhà cho khách trong khu vực.

Mô hình kinh doanh quán cà-phê, cửa hàng tạp hóa, tiệm ăn… từ lâu đã rất phổ biến trong các khu đô thị tại các thành phố lớn. Các cơ quan quản lý ở địa phương thường xuyên vận động các hộ này chuyển thành doanh nghiệp nhưng vẫn chưa thuyết phục được, vì họ lo ngại thủ tục hành chính, phát sinh nghĩa vụ thuế và chi phí hoạt động lớn sau khi chuyển đổi.

Tại làng nghề Bát Tràng-địa danh du lịch nổi tiếng của Hà Nội với sản phẩm gốm xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới, vẫn có những gia đình làm gốm truyền đời nhưng chỉ duy trì ở quy mô hộ kinh doanh. Chủ một xưởng gốm tại Thôn 2 Bát Tràng cho biết: Việc đăng ký hộ kinh doanh, thủ tục hành chính khá đơn giản, không phức tạp như đăng ký loại hình doanh nghiệp. Do vậy, xưởng gốm của ông nhiều năm qua vẫn hoạt động theo mô hình hộ gia đình với bảy nghệ nhân làm nghề, chưa kể những người phụ việc khác.

Trong thực tế, cũng có những doanh nghiệp sau thời gian gia nhập thị trường lại muốn chuyển đổi sang hộ kinh doanh. Sau 14 năm hoạt động, tháng 3/2025, bà Phạm Thị Lý, Giám đốc một công ty tại Khu bảo tồn Nam dược Nhất Dương Sinh, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên đã hoàn tất thủ tục tạm ngừng kinh doanh và chuyển sang mô hình hộ kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp tuần hoàn. Với quy mô hộ gia đình, bà vẫn tập trung nuôi ong, trồng và bảo tồn cây dược liệu bản địa, cung cấp ra thị trường các sản phẩm mật ong vườn rừng hữu cơ, các sản phẩm từ cây thuốc... trên diện tích khu bảo tồn sinh thái rộng khoảng 8 ha.

Khi được hỏi về nguyên nhân dừng hoạt động doanh nghiệp, bà Lý chia sẻ, ở mô hình quản lý công ty, các doanh nghiệp thường gặp khó khăn liên quan đến thuế, quản trị doanh nghiệp, kế toán. Không phải chủ thể nào cũng đủ kinh nghiệm, kiến thức tuân thủ hoặc đủ khả năng chi trả nhân sự cho một bộ máy hoạt động chuyên nghiệp. Trong khi đó, hoạt động theo mô hình hộ kinh doanh đơn giản hơn nhiều.

Cần chính sách hỗ trợ thiết thực

Điểm tích cực là trong bối cảnh số lượng doanh nghiệp ngừng hoạt động tăng cao những năm gần đây, tỷ lệ doanh nghiệp tồn tại sau 5 năm chuyển đổi từ hộ kinh doanh vẫn cao gấp hai lần so với mức trung bình của doanh nghiệp đăng ký kinh doanh theo Luật Doanh nghiệp. Một khảo sát của Economica VietNam về lý do chuyển đổi thành doanh nghiệp ghi nhận 50% số câu trả lời cho biết hộ kinh doanh chuyển đổi vì cần có tư cách pháp nhân để thực hiện giao dịch và mong muốn mở rộng quy mô; 26,3% số hộ kinh doanh chuyển đổi để nhận hỗ trợ của các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước…

Tiến sĩ Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica VietNam nhận định, điều này cho thấy lợi ích của việc chính thức hóa khu vực hộ kinh doanh và đây là chủ trương mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và nền kinh tế. Tuy nhiên trong thực tế, việc chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp chưa đạt mục tiêu đề ra.

Số liệu của Bộ Tài chính (trước đây là Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho thấy, tính đến cuối năm 2022, cả nước có khoảng 5,18 triệu hộ kinh doanh, chiếm 85,2% tổng số đơn vị kinh doanh và lớn hơn rất nhiều so với con số gần 900.000 doanh nghiệp đang hoạt động tại cùng thời điểm. Mặc dù chính sách hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp lần đầu tiên được quy định chính thức trong Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 nhưng tính đến năm 2022, chỉ có khoảng 5.200 hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp.

Theo thống kê trung bình mỗi hộ kinh doanh, có 1,68 lao động, doanh thu bình quân tăng từ 290 triệu đồng/hộ năm 2010 lên 530 triệu đồng/hộ năm 2017. Đồng thời, doanh thu bình quân mỗi lao động cũng tăng từ 160 triệu đồng lên 320 triệu đồng/lao động. Về lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, số hộ gia đình hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp, xây dựng đang giảm dần, trong khi hộ kinh doanh trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ tăng trong những năm gần đây.

Ông Bình cho rằng, không chỉ lo ngại về thủ tục hành chính phải tuân thủ, yếu tố quan trọng khiến các hộ kinh doanh ngại chuyển đổi thành doanh nghiệp là do Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa chọn được loại hình doanh nghiệp phù hợp để chuyển đổi. Hơn nữa, mức thuế khoán cho các hộ kinh doanh có lợi hơn vì thường thấp hơn thực tế doanh thu.

Theo các chuyên gia kinh tế, để đạt mục tiêu chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp, Nhà nước cần kiến tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, bảo đảm sự bình đẳng đối với mọi loại hình kinh doanh và hỗ trợ thiết thực, hiệu quả cho các hộ gia đình tham gia chuyển đổi. Những giải pháp này sẽ góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ.

Theo Nhân Dân

https://nhandan.vn/kho-chuyen-doi-ho-kinh-doanh-thanh-doanh-nghiep-post866312.html