Việc hoàn thiện khung pháp lý cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là yêu cầu cấp bách. 

Các quy định pháp luật hiện hành vẫn còn nhiều điểm chưa theo kịp tốc độ phát triển của khoa học, công nghệ, dẫn đến rào cản trong nghiên cứu, ứng dụng và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.

Thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp công nghệ số

Công nghiệp công nghệ số Việt Nam hiện có tốc độ tăng trưởng doanh thu gấp đôi tốc độ tăng trưởng GDP, đóng góp khoảng 6-6,5% GDP. Ðây là lĩnh vực có thế mạnh xuất khẩu, phù hợp đặc thù và năng lực của Việt Nam.

Dự án Luật Công nghiệp công nghệ số đang được xây dựng, dự kiến trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 9 nhằm giải quyết những tồn tại, bất cập của Luật Công nghệ thông tin; tạo hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển công nghiệp công nghệ số thành ngành công nghiệp nền tảng.

Việc xây dựng dự án luật đặt ra yêu cầu rất cao về chất lượng trong bối cảnh ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Triển khai Nghị quyết số 57, Nghị quyết số 193/2025/NQ-QH15 (Nghị quyết số 193) về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt ra vấn đề hỗ trợ tài chính xây dựng nhà máy đầu tiên để phục vụ nghiên cứu, đào tạo và sản xuất chip bán dẫn.

Ðây được coi là những bước đi chiến lược trong quá trình thực hiện mục tiêu chuyển dịch các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam chủ yếu từ lắp ráp, gia công sang sáng tạo, thiết kế, tích hợp, sản xuất và làm chủ công nghệ lõi.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Quốc hội Nguyễn Phương Tuấn cho rằng: “Dự thảo luật phải xác định rõ đối tượng thúc đẩy phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) là xây dựng hệ thống dữ liệu và hạ tầng cơ sở thông tin; đồng thời cần quản lý theo các cấp độ.

Xem xét thúc đẩy ở mức độ rủi ro thấp nhất như trong các hoạt động gia đình. Rủi ro càng cao phải quản lý càng chặt, nhất là vấn đề liên quan đến sức khỏe, con người, quốc phòng an ninh”.

Một vấn đề đang nhận được sự quan tâm lớn là tài sản số, trong đó có tiền mã hóa. Tài sản số trong dự thảo luật mới nhất đã được tách ra thành một chương riêng và được định hình như một loại tài sản hợp pháp theo quy định của Bộ luật Dân sự, có thể giao dịch, đầu tư.

Ðây là bước tiến quan trọng bởi lâu nay, tiền mã hóa vẫn nằm trong vùng “xám” pháp lý tại Việt Nam. Các nhà làm luật đã tiếp thu nội dung của Nghị quyết số 57 và quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại cuộc làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương ngày 24/2/2025: Không nên chậm trễ, không để mất cơ hội, không tạo khoảng cách hoặc khu biệt với các hình thái tài chính mới cũng như những phương thức giao dịch hiện đại.

TS Ðặng Minh Tuấn, Chủ tịch Liên minh Blockchain Việt Nam cho rằng, về lâu dài cần có dự án luật riêng cho tài sản số, vì đây cũng là một loại tài sản rất mới cần quy định rất cụ thể, chặt chẽ để hạn chế rủi ro cho người dân.

Hoàn thiện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo

Nghị quyết số 193 của Quốc hội ban hành 12 cơ chế, chính sách thí điểm để thể chế hóa Nghị quyết số 57 vào thực tiễn đối với những vấn đề có thể triển khai sớm, không chờ đến khi Quốc hội thông qua các luật.

Theo GS, TS Hoàng Văn Cường, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế Quốc dân, những cơ chế, chính sách như chấp nhận rủi ro, khoán chi, cấp kinh phí theo cơ chế quỹ đã thật sự xóa bỏ những rào cản từng làm nhiều nhà khoa học chùn bước, nhiều công trình khoa học thui chột từ “trong trứng” bấy lâu nay.

Còn theo ông Nguyễn Phương Tuấn, những cơ chế chính sách về quyền sở hữu quản lý, sử dụng đối với kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ đã mở ra một con đường cho vấn đề thương mại hóa. Quy định này sẽ tháo gỡ nút thắt trong việc định giá trước khi giao quyền.

Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Ðổi mới sáng tạo được kỳ vọng sẽ khắc phục những bất cập của Luật Khoa học Công nghệ năm 2013, tạo cơ sở pháp lý vững chắc, tiếp tục thể chế hóa Nghị quyết số 57.

Theo đó, các cơ chế chính sách đột phá trong Nghị quyết số 193 tiếp tục được kế thừa và quy định chi tiết hơn, bảo đảm triển khai hiệu quả; tiếp cận đẩy mạnh vấn đề phân cấp, phân quyền, cải cách phương thức quản lý, triển khai các nhiệm vụ khoa học và công nghệ phù hợp với từng loại hình nghiên cứu; mở rộng phạm vi điều chỉnh sang khu vực ngoài công lập, cải cách cơ chế quản lý tài chính, đơn giản hóa tối đa các thủ tục hành chính; giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ theo đúng tinh thần Nghị quyết số 57; bổ sung quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) để tạo hành lang pháp lý thử nghiệm các công nghệ mới mà pháp luật chưa có quy định hoặc cấm thử nghiệm.

Trước nguy cơ việc thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao có thể trở thành điểm nghẽn, dự án luật cũng đã xây dựng 1 chương, gồm 8 điều tập trung đưa ra những định hướng giải quyết vấn đề này, thu hút và phát triển nhân tài.

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, việc hoàn thiện khung pháp lý cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là yêu cầu cấp bách. Hai dự án luật đang được thẩm tra không chỉ cụ thể hóa định hướng của Nghị quyết số 57 mà còn giúp Việt Nam định vị lại vai trò, vị thế trên bản đồ khoa học công nghệ toàn cầu.

Theo Bút Sơn - Trường Giang/ Nhân dân

https://nhandan.vn/tiep-tuc-thao-go-tao-dong-luc-phat-trien-khoa-hoc-cong-nghe-post865608.html